ACIKGOZLAW

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 4 Kasım 1950’de İnsan Hakları Bildirisinde bulunan hakları topluca güvence altına almak için Avrupa Konseyi üyelerinin üzerinde anlaştıkları metindir. Avrupa Konseyi’nin bu anlamda ilk adımı 4 Kasım 1950’de Roma’da imzalanan ve 3 Eylül 1953’te yürürlüğe giren “İnsan Hakları ve Özgürlüklerinin Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi (AİHS)”dir. AİHS 59 maddeden ve ek protokollerden oluşur.  Türkiye 18 Mayıs 1954’te sözleşmeyi onaylamış, 28 Ocak 1987’de de bireysel başvuru hakkını tanımıştır. Mahkemenin zorunlu yargı yetkisini ise 28 Ocak 1990’da kabul ederek Sözleşme altındaki yükümlülüklerine riayet etme ve Mahkemenin içtihatlarına tam olarak uyma sözü vermiştir. 2004 yılında ise Türk Anayasası’nın 90’ıncı Maddesinin değiştirilmesi ile temel haklar ve özgürlükler konusunda, ihtilaf olması halinde uluslararası sözleşmelerin kanunların üzerinde olduğu kabul edilmiştir.  Bu değişiklik, Türkiye’nin, Avrupa’nın yasal çevresine tam bağlılığını ifade etmektedir. 

Türkiye’nin AİHM yargı sicili pek parlak görünmese de AİHM’nin Türk yargısı üzerinde ciddi bir etkisi olduğu, özellikle 2004 yılındaki Anayasa değişikliğinden sonra mahkemeler nezdinde AİHM içtihatlarına sıklıkla başvurulduğu, sözleşmenin ilgili hükümlerinin savunmalarda yer bulduğu bir vakıadır.

Neden AİHM başvurusu yapmalıyız?

Çünkü;

• Öncelikle ‘’hak verilmez alınır’’, hiçbir idari makam, hiçbir yargı mercii kendiliğinden bir hakka hükmetmez, haksızlığa uğradığınızı düşünüyorsanız, kanunların size tanıdığı tüm hakları ısrarlı bir şekilde takip edip, hakkınızı aramak için mücadele etmelisiniz. Bu hem bir hak hem de görevdir.
• AİHM başvurusu yapmak size hiçbir şey kaybettirmez, başvurmak ücretsizdir, başvurunuz reddolunursa mevcut durumunuzda bir değişiklik olmaz ama kabul olursa çok şey kazanabilirsiniz.
• Yapacağımız başvurular neticesinde verilecek bir ihlal kararı sadece sizin değil, aynı durumda olan binlerce insanın hayatını değiştirecek bir etki ortaya koyacağı unutulmamalıdır.

O nedenle hiçbir şekilde ümitsizliğe düşmeden hukuki mücadelenin son aşaması olan AİHM başvurusu yapılmalı ve neticesi beklenilmelidir.

AİHM KONUSUNDA SIKÇA SORULAN SORULARA KISA CEVAPLAR

1- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne herkes başvurabilir mi?

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni imzalayan ülkelerden biri tarafından Sözleşmede ve Ek Protokollerde belirlenen haklarının ihlal edildiğini düşünen herkes mahkemeye başvurma hakkına sahiptir.

2- Başvuru için şartlar nelerdir?

AİHS 35. maddesine göre başvuru sahibinin iç hukuk yollarını tüketmesi ve kesin karar tarihinden sonra 6 ay içinde mahkemeye başvurması gerekmektedir. Bu süre hesaplanırken Pandemi nedeniyle 15 Nisan 2020-15 Haziran 2020 tarihleri arasında AİHM tarafından sürelerin durdurulduğu da dikkate alınmalıdır. Ayrıca aynı maddeye göre imzasız başvurular ve önceden mahkeme veya başka bir uluslararası yargı kuruluşu tarafından karara bağlanmış olaylarla aynı ve yeni olay içermeyen başvurular reddedilmekte olup başvurunun doğrudan mahkemeye yapılması gerekmektedir.

3- Mahkeme, bilirkişi atayıp şahitleri dinleyebilir mi?

Evet. İstisnai durumlarda, Mahkeme, davanın konusu olan olayları açıklığa kavuşturmak için, ilgili ülkelerde soruşturma görevleri yürütebilir. Bu durumda, Mahkeme’nin temsilcileri, olayı aydınlatmak için sözü geçen ülkedeki şahitleri dinleyip, olay yerinde inceleme yapabilirler. Tutuklu başvurucuların sağlık durumlarını kontrol etmek için atanan uzman doktorlarda olduğu gibi, Mahkeme bazen bilirkişiler de atayabilir.

4- Mahkemeye başvurumda kimliğimi gizli tutabilir miyim?

İçtüzüğün 47/3 madde ve fıkrasına göre; kimliğinin açıklanmasını istemeyen başvuru sahibi bunu belirtmeli ve niçin kimliğinin gizli tutulmasını istediğini haklı gerekçelerle göstermelidir. Daire başkanı gerekçeleri haklı bulduğu takdirde başvuru sahibinin isminin gizli tutulmasına karar verebilir.

5- Hükümet dışı kuruluşlar veya bir devlet yargılamaya katılabilirler mi?

Evet, her ikisi de başvuru yapabilir. Bunun dışında, bu kurumların üçüncü taraf sıfatıyla Mahkeme Başkanı’nın onayı ile davaya katılmalarına izin verilebilir.

6- Mahkemeye gönderdiğim dilekçenin İngilizce veya Fransızca olması gerekli mi?

Mahkemeye yapılan başvuruda kullanılan dilin önemi yoktur. Herkes kendi dilinde başvuru yapma hakkına sahiptir. Ancak başvuru sonrası aşamalarda Mahkemenin resmi dilleri olan İngilizce ve Fransızca’dan birinin seçilerek yazışmaların bu dille yapılması gerekmektedir.

7- Mahkemeye bir avukat vasıtasıyla başvurmam zorunlu mu?

Mahkemeye bizzat başvuru yapmak mümkündür. Bununla beraber başvurunun kabülü sonrası süreçte hukuki yardımdan faydalanmak zorunludur.

8- Mahkeme önündeki yargılama ne kadar sürer?

Mahkeme önündeki yargılamanın ne kadar süreceğini önceden söylemek mümkün değildir. Mahkeme, başvuruları sunulmalarından itibaren üç yıl içinde bitirmek için çaba sarf etmektedir. Ancak bazı başvuruların incelenmesi bu süreden daha fazla bir süre alabilir, bazıları ise daha hızlı sonuçlandırılabilir. Mahkeme önündeki yargılamanın süresi başvurunun niteliği, onu inceleyecek mahkeme düzeni, tarafların gerekli bilgileri mahkemeye sunmasındaki özeni gibi ya da duruşma olması veya Büyük Daire incelemesine sunulması gibi birçok etkene göre değişecektir. Mahkeme, özellikle başvuranın can güvenliğini tehdit eden yakın bir tehlikeyle karşı karşıya kaldığını iddia ettiği durumlarda olduğu gibi bazı başvuruları, acil bulabilir ve öncelikli olarak inceleyebilir.

9- İhlal kararları devletleri bağlar mı?

İhlal kararları bağlayıcıdır ve mahkûm edilen devlet bu kararları uygulamak zorundadır. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, kararların uygulanması ve özellikle başvuruculara uğradıkları zararlara karşılık öngörülen tazminatların ödenmesi sürecini izler.

10- AİHM’e yaptığım başvurunun akıbeti hakkında nasıl bilgi sahibi olabilirim? AİHM Tarafından verilen kararın Türkçe tercümesinin nasıl edinebilirim?

AİHM kararlarının sonuçları http://www.echr.coe.int/ECHR/EN/hudoc arama butonuna başvuru numarası yazılmak suretiyle takip edilebilmektedir.

AİHM tarafından verilen kararlar, 1 Mart 2012 tarihinden itibaren Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Başkanlığınca tercüme edilmekte olup, tercüme edilen karar metinlerine www.inhak.adalet.gov.tr adresinden ulaşmak mümkündür.